جناب آقای سجاد قربانی، اثبات حدوث ذاتی

بسم الله الرحمن الرحیم

اثبات حادث ذاتی

در بحث از قدم و حدوث و اقسام تقدم و تأخر که فصل نخست مرحله ی تاسعه از اسفار را به خود اختصاص داده است روشن شد که حدوث چیزی گاهی ذاتی است و گاهی زمانی و در برابر آن قدم ذاتی و زمانی مطرح است. وجود حادث زمانی امری نیست که نیازی به تجشم نظر داشته باشد وهمینطور قدم زمانی نیز از دید ملاصدرا با توجه به مبنای ایشان در حرکت جوهری مصداقی نخواهد داشت. اما قدم ذاتی نیز با اثبات واجب الوجود اثبات میشود و تنها بحث از اثبات حادث ذاتی می ماند که صدرا فصل دوم از مرحله ی تاسعه ی اسفار را به آن اختصاص داده است. حادث ذاتی نیز چیزی است که وجودش مسبوق به عدم متقرر در مرتبه ی ذاتش باشد. مدعی هم اینچنین است که هر امری که ماهیت دارد حادث ذاتی است. همچنین از ثمرات اثبات این مدعی این است که قدیم بالذات همان واجب الوجود بالذات بوده و ماهیتی نخواهد داشت.

در این قسمت دو دلیل بر اثبات حادث ذاتی اقامه میشود:

1-هر ممکنی لذاته مستحق عدم میباشد - به این معنی که به خودی خود معدوم است زیرا نسبت به وجود و عدم لااستحقاق است و اگر بخواهد وجود پیدا کند از قبل غیر است -. از طرفی میدانیم که ما بالذات اقدم مما بالغیر پس هر صاحب ماهیتی لذاته وجودش مسبوق به عدم است و این همان حادث ذاتی است.

2-هر ممکنی ماهیتی دارد که غیر از وجود آن است - والا واجب میشد نه ممکن -وهر چه اینچنین باشد نمیتواند ماهیتش را منشأ وجودش دانست والا لازم می آورد که ماهیت قبل از حصول وجود موجود باشد در حالیکه طبق اصالت وجود چنین امری محال است. پس وجود این ماهیت مستفاد از غیر است پس وجودش بالذات مسبوق به غیر است و این همان حادث ذاتی است.

در انتها صدرا نکته ای را خاطرنشان میکند و آنهم اینکه این دو استدلال در نفس وجودهای مجعوله که بذاتها آثار واجب تعالی محسوب میشوند جاری نمیشود و تقدم و تأخر بین ذات باری تعالی و این وجودها گونه ای دیگر است زیرا ماهیت من حیث هی هی تعلقی به جاعل ندارد؛ طرح حدوث ذاتی در مورد این وجودات فقری باید به این معنی تفسیر شود که کون الشیء متعلقة الذات بجاعله با به تعبیر دیگر کون الموجود بما هو موجود متقوما بغیره. این معنی از حدوث امری تازه است که در حکمت متعالیه برجسته شده است.