بسم الله الرحمن الرحیم
مفهوم شناسی حدوث
حدوث در لغت:
در معنای لغوی ماده حدث لسان العرب می نویسد: « الحَدِیثُ: نقیضُ القدیم و الحُدُوثُ: کونُ شیء لم یکن و حَدَثَ أَمرٌ أَی وَقَع»
حدوث در اصطلاح:
با توجه به کلمات فلاسفه می توان فهمید که حدوث در معنای اصطلاحی از معنای لغوی اش قطع ارتباط نکرده است. بلکه در معنای لغوی شمولی دارد که در معنای اصطلاحی فلسفی این شمول را از دست داده و به نوع خاصی از حدوث، اصطلاح شده است.
ابن سینا حدوث را به وجود بعد ما لم یکن، تعریف می کند. (التعلیقات ص84) ایشان درباره حدوث یا همان بعدیت می گوید: «الشیء قد یکون بعد الشیء من وجوه کثیرة» (الاشارات و التنبیهات ص106) پس انحاء مختلفی می توان برای نحوه بعدیت در نظر گرفت که هر یک می توانند معنایی برای حدوث باشند. اما همگی در یک معنی مشترک هستند و آن معنی بعدیت است. ابن سینا در وجودی که وجودش از غیر است ولی وجودِ غیر از او نیست، بعدیت را تصویر می کند و آن را حدوث ذاتی می نامد. او حالت فقر ذاتی و نداشتن وجود را قبل از داشتن وجود از ناحیه غیر، تصویر کرده و همین را حدوث ذاتی می نامد.
صدرالمتالهین 3 معنی برای حدوث ذکر کرده است:
1- حدوث عرفی : این معنای از حدوث نسبی است یعنی شئ می توان نسبت به چیزی قدیم و نسبت به چیز دیگری حادث باشد. اگر عمر چیزی سابق بر چیز دیگر باشد نسبت به او قدیم است و اگر لاحق باشد نسبت به او حادث است.
2- حدوث زمانی: وجود شئ بعد از عدم غیر مجامع و به عبارت دیگر بعد از عدم زمانی. در مقابل قدیم زمانی است به این معنی که اول برای زمان وجودش نیست . با توجه به این معنی زمان نمی تواند حادث باشد، زیرا معنی ندارد زمان بعد از عدم زمانی حادث شود. و از طرفی قدیم هم نمی تواند باشد زیرا زمان، زمان ندارد تا بگوییم زمان وجودش اول ندارد بلکه خودش زمان است.
3- حدوث ذاتی: وجودی که بذاته نیست بلکه مستند به غیر است، اعم از اینکه مختص به زمان خاصی باشد و یا کل محدوده زمان را شامل شود و یا فوق زمان باشد. در مقابل قدیم ذاتی که وجودش مستند به خودش می باشد و به غیر محتاج نیست. (الحکمه المتعالیه ج3 ص 244)
نتیجه: حدوث معنای عامی دارد که شامل تمام اقسامش می شود و گاهی هم این لفظ در یک قسم خاص به تنهایی استعمال می شود.