جناب آقای جواد دلپذیر

بسم الله الرحمن الرحیم
حدوث و قدم به دو گونه استعمال می شوند:

1- حدوث و قدم عرفی که به صورت قیاسی استعمال می شود: بدین معنا که هر یک از حدوث و قدم به عنوان وصف یک شئ در مقایسه با دیگری به کار می روند. مثلا در مورد حدوث گفته می شود که زمان وجود زید، کم تر از وجود عمرو است و در مورد قدم گفته می شود که زمان وجود زید، بیشتر از وجود عمرو است.

2- به صورت غیرقیاسی. که خود دارای دو قسم است:

2-1: حدوث و قدم زمانی. حدوث زمانی به معنای حصول شئ است بعد از آنکه نبوده است، بعدیتی که با قبلیت جمع نمی شود. به عبارت دیگر به معنای حصول شئ است بعد از آنکه در زمان نبوده است. 

طبق این معنا زمان را نمی توان حادث زمانی دانست زیرا لازمه حادث بودن زمان به این معنا قدیم بودن آن است. زیرا لازمه حادث بودن زمان آن است که زمانی بوده باشد که در آن، زمان موجود نبوده است. پس زمان اول خود، قدیم است. و به دیگر سخن، این سخن مشتمل بر تناقض است. 

هر چند که به معنای دیگری می توان گفت که زمان عین تجدد است پس در هر لحظه حادث است. 

حادث ذاتی: هر شئ ای که به لحاظ حصول و تحقق مستند به غیر باشد چه موقتا و چه همیشگی (یعنی وجودش موقت باشد) و در مقابلش قدم ذاتی است که فقط حقتعالی است

و قدم زمانی به این معناست که شئ به گونه ای باشد که اولی برای زمان وجودش نباشد.

بنا بر این اصطلاح، قدیم زمانی هیچ مصداقی ندارد زیرا موجودات مادی که حادث زمانی اند. خود زمان قدیم نیست چون زمان دیگری ندارد تا آنکه زمانش اول نداشته باشد. همچنین مجردات نیز وجودشان زمان ندارد زیرا از افق زمان بالاتر هستند.

براین‌اساس، نسبت بین حدوث و قدم زمانی، نسبت ملکه و عدم ملکه است نه تناقض ودرنتیجه ممکن است شئ نه حادث زمانی باشد و نه قدیم زمانی مانند اصل زمان و تمامی مجردات از جمله خداوند متعال.

2-2: حدوث و قدم ذاتی

حدوث ذاتی این است که وجود شئ بذاته مستند به ذات خود نباشد بلکه به غیر مستند باشد چه این استناد مخصوص به زمان معینی باشد و چه در هر زمانی مستمر باشد و چه اساسا از افق زمان و حرکت خارج باشد. درنتیجه شئ ای که وجودش بدون هیچ شرطی و بذاته مستند به ذات خود باشد، قدیم ذاتی است.

(اسفار، ج3، مرحله 9، فصل3)