بسم الله الرحمن الرحیم
ملاصدرا در فصل دوم مباحث حدوث و قدم در جلد سوم اسفار به صورت کلی دو وجه برای اثبات حدوث ذاتی ماهیات بیان میکند.
در وجه اول، تقریری متعارف از حدوث ذاتی را بیان میکند که در ذات به معنای ماهیت شیء بر وجود شیء مقدم است. به عبارت دیگر از آنجا که ماهیت قبل از وجود شیء معدوم است، پس ماهیت موجود حادث ذاتی است.
او در نقد بر این قرائت متعارف بحث اصالت وجود را پیش میکشد و بیان میکند که بر اساس اصالت وجود ماهیتی قبل از وجود شیء وجود ندارد که سخن بر سر تقدم آن بر ماهیت موجوده باشد.
بعد خود ایشان در تصحیح این وجه، به صورتی که با اصالت وجود در تعارض نباشد، وجهی را بیان میکنند که اگر مراد گوینده این باشد که ماهیتی که در عقل تصور میشود، نسبت به وجود و عدم لا بشرط است و به این حیث قبل از وجود شیء هم میتوان گفت معدوم است و بعدا موجود شده است.
در وجه دوم نیز ملاصدرا چنین استدلال میکند که از آنجا که ماهیات ممکنه غیر از وجودشان هستند، در وجود محتاج به غیر هستند و گرنه باید بدون علت موجود میبودند. حال که چنین است، هر چیزی که وجودش از غیر باشد، مسبوق بالذات به نسبت آن غیر است و چنین چیزی حادث ذاتی است. یعنی ذاتش مسبوق به چیز دیگری است که آن علت فاعلی است.
بر این اساس واجب الوجود که طبق مبانی متعارف، ماهیت ندارد، قدیم ذاتی است.
در انتهای فصل، ملاصدرا سخن از نوع دیگری از تقدم و تأخر و حدوث و قدم مطرح میکند که در مورد وجودات هم قابل طرح باشد. ابتدا باید دانست که در حدوث ذاتی ماهیات، جعل به ماهیت تعلق نمیگیرد ولی در این نوع از حدوث و قدم جعل به خود وجود تعلق میگیرد و خود وجود حادث، فقیر به علت است.