بسم الله الرحمن الرحیم
برای اثبات حدوث ذاتی چگونه می توان آن را تصویر نمود که مطابق با نفس الامر و واقع باشد؟ ملاصدرا مجموعا چهار تصویر را ذکر می کند:
تصویر اول این است که گفته شود ماهیت ممکنه به حسب ذات خود مستحق عدم است و به حسب افاضه غیر، استحقاق وجود را دارد و چون حال شیء بالذات، تقدم بالذات نسبت به حال آن به حسب افاضه غیر دارد پس هر ماهیت ممکنی وجودش مسبوق به عدم ذاتی خودش است که معنای آن حدوث ذاتی تمام ممکنات خواهد بود.
باید توجه داشت که مقصود از این بیان آن نیست که ممکن فی نفسه استحقاق عدم را دارد چون معنای امکان لااستحقاقیت و لااقتضائیت برای وجود و عدم است، بلکه مقصود آن است که عدم استحقاق وصف ثابت برای ماهیت قبل از وجود است نه استحقاق عدم. لکن عدم استحقاق وقتی در ظرف خارج می آید همان استحقاق عدم می شود یعنی اگر چه به حسب ذات اقتضاء عدم را ندارد لکن این لااقتضائیت به حسب واقع و خارج مصداقی از عدم خواهد بود و همین مقدار در تصحیح مسبوقیت وجود به عدم کفایت می کند.
ملاصدرا می گوید کیفیت اتصاف ماهیت به وجود معنای دقیقی از حدوث ذاتی را ترسیم می کند و آن مسبوقیت وجود به ماهیت به این صورت است که عقل می تواند در یک تحلیل و اعتبار مطابق نفس الأمر چنین نظر کند که ماهیت مجرده از جمیع وجودات متصف به وجود می شود و چون رتبه محمول متأخر از رتبه موضوع است پس ماهیت بدون وجود خاص تقدم تحلیلی نسبت به وجود خاصش دارد.
در تصویر سوم گفته می شود چون (1) در ممکن الوجود ماهیت مغایر وجود است و (2) این مغایرت موجب می شود بگوییم وجود ممکن نمی تواند از ماهیتش باشد و (3) در نتیجه وجود ممکن مستفاد از غیر است، پس ممکن در رتبه علت که سابق است موجود نیست و این تقدم و تأخر موجب می شود بگوییم هر ممکنی حتی اگر همیشه با علت هم موجود بوده باشد چون وجودش مسبوق به غیر است حادث است و این حدوث را حدوث ذاتی می گویند.
وجه چهارم در اثبات حدوث ذاتی با نظر به امکان فقری است و چنین گفته می شود؛ چون وجودات بذاتها آثار خداوند هستند حدوث ذاتی معنایش این است که وجود ممکن بذاته، به گونه ای است (بحیث) اگر از وجود مقومش صرف نظر کنیم عدم محض است و با افاضه مقوم موجود است پس وجود ممکن چون معلول و عین حاجت است حادث بالذات است.